Sağlık Halkçı Yerel Yönetimlerle*

Kapitalist modernitenin krizlerini yönetmek ve devamını sağlamak için yaşamın her alanı sermaye ilişkilerine göre yeniden dizayn ediliyor. Sömürü ve tüketim yoğunlaştırılıp yaygınlaştırılıyor. Doğa, sağlık, eğitim gibi alanlar metalaştırılıyor(Katı olan her şey buharlaşıyor). Savaş süreklileştiriliyor (şimdilik bölgesel düzeyde). Yönetim biçim ve içeriğinde değişikliklere gidiliyor. Küreselleşen sermayenin yerelleştirilmesi, otoriter devlet inşası, demokrasiye veda, iktidar denetiminin içselleştirilmesi (panoptik-ihbarcı kişilik), merkezi otorite ve sistemin yerelde güçlendirilmesi, sorunların yerelde boğulması hedefleniyor.

Yerel yönetimler iki seçenekle karşı karşıya: ya otoriter devlet ve sermayenin yerel ajanı olup yukarıdaki hedefleri gerçekleştirecek ya da devlet ve sermayeye rağmen demokratik özerklik perspektifinin inşasına yönelecek. Demokratik özerkliğin inşa süreci ise ancak toplumu önceleyen, devlet ve sermaye ilişkilerinin dışında toplumla bütünleşip merkezi otorite ve diğer iktidar odaklarının etkisini sınırlayan, giderek aşan örgütlenme ve uygulamalara başvurarak mümkün olabilecektir.

Devlet ve Sermayenin nüfuzunu zayıflatmayı ve aşmayı hedeflemeyen her adımın, mevcut sistemi güçlendireceği unutulmamalıdır(Ör: Porto Alegre). Toplumla bütünleşen uygulamalar ise alternatif/ muhalif süreçlerin inşasında yol açıcı olacaktır. (Paris Komünü, Sovyetler, Fatsa, EZLN, Hizbullah, Hamas gibi).

Çarpıtılmış sağlık, devlet ile sermaye egemenliğini yeniden üreten ve derinleştiren araçlar iken doğal içeriğine kavuşturulmuş, meta niteliğine son verilmiş sağlık ise alternatif yaşamın/yaklaşımın (demokratik özerkliğin) inşasında, devletin geriletilerek toplumun öne çıkarılmasında ve yerel yönetimlerin toplumla bütünleşmesinde kritik rol oynar(Latin Amerika Ülkeleri).

Sağlığın programlanması ve yürütülmesini; demokratik özerklik perspektifine sahip yerel yönetimlere devredilmesini ve hizmetlerin yürütülebilmesi için yeterli bütçe aktarılmalısını savunur. Bu talep bugün güncel olarak tartışılan yerelleştirme talebiyle karıştırılmamalıdır. Dayatılan yerelleştirme anlayışı; güçsüz, örgütlenememiş ve merkeze bağımlı hale gelmiş yerele tüm hizmet yükünün aktarılarak; hizmetlerin niteliğinin düşürülmesi ve verilemez hale getirilmesidir. Aynı zamanda sermayenin en küçük mekânsal ölçekte dahi gerek kamu girişimciliği gerek yerel girişimcilik gerekse de bireysel girişimcilik eliyle sağlık başta olmak üzere tüm kamusal hizmetlerin, çevrenin ve kültürün metalaşmasını hızlandırmasına yol açmaktadır. Bu anlayışa karşı mücadele eder.

Sağlık hizmetleri sunan kurumların halkçı yerel yönetimlere devredilmesi ile devlete karşı toplumun öne çıkartılması için en önemli adım atılacaktır. Toplumsal sağlık gereksinimlerin doğrudan halk tarafından belirlenmesi, güncel yaşanan sağlık sorunların saptanması ve çözüm önerilerinin oluşturulmasında yerel dinamiklerin söz sahibi olması,  merkezi iktidar odaklarının halktan uzaklaşması ve iktidarcı anlayışların yeniden hayat bulmasının engellenmesi ve toplumun sağlık hizmetlerindeki edilgen konumdan, etken duruma gelmesi gibi temel değişim dinamiklerinin demokratik özerklik perspektifli halkçı yerel yönetimler yaşama geçirilmesi kolaylaşacaktır. Yerellik aynı zamanda yabancılaşmanın da önüne geçme konusunda bir avantaj sağlayacaktır. Bölgenin sağlık sorunları gören sağlık çalışanı yetiştirilmesi ve sürekli hizmet eğitimi açısından da yerellik önem kazanmaktadır. Yerellik aynı zamanda bürokratikleşmiş ilişkilerin sönümlenmesi ve doğrudan toplumun katılımı mekanizmaları ile birlikte düşünülmelidir. Kapitalist üretim ilişkilerinin özyönetimli bir sosyalist topluma (ekolojik topluma) evrilmesi açısından demokratik özerklik perspektifi önem kazanmaktadır. Bilinmeyen bir geleceğe ertelenmeden kapitalist devletin varlığında toplumun öne çıkarılarak, devletin iktidarcı anlayışın geriletilmesi, toplumun kendi kendini yönetmesine yönelik mekanizmalarda bu açıdan önem taşımaktadır. Bir yandan seçilmiş halkçı yerel yönetimler, sağlık hizmeti ile ilgili sorumluluklarını yerine getirirken, eş zamanlı olarak aşağıdan yukarı toplum katılımına izin veren meclisler, sağlığın toplumsallaştırılmasına dönük faaliyetlerle ile toplumun öne çıkmasının mekanizmaları yaratılmalıdır. Sağlık bilgisinin toplumsallaştırılması ve sağlık hizmetlerinin planlanması, uygulanması, denetlenmesi ve değerlendirilmesinde demokratik toplum katılımına olanak veren mekanizmaların kurulması ile sağlık hizmetlerindeki hizmet alan veren ayrımının ortadan kaldırılması gerçekleştirilebilecektir. Sağlık hizmeti veren her kurumdan (birinci basamak sağlık kurumlarından araştırma hastanelerine), sağlıkçı yetiştiren okullara kadar sağlıkla ilgili her yapıda devletin geriletilmesi toplumun öne çıkartılmasına yönelik müdahaleler düşünülmeli, uygulamaya geçirilmelidir. Güncel olarak metalaşmış sağlığa aracılık eden aile hekimliği sistemi, kamu hastane birlikleri, kamu-özel ortaklıkları, özel sağlık kurumları gibi yapılara yönelik toplum yararı açısından kabul edilemez uygulamalarından başlayarak, tamamen toplum yararı esaslı bir çalışma tarzına evrilecek bir süreci hedefine alan basamaklandırılmış toplum müdahalelerine gereksinim vardır. Bu müdahaleler hem sağlık kurumlarının demokratikleştirilmesini, hem tamamen kullanım değeri esaslı bir sağlık hizmetinin yaşama geçirilmesini, hem de sağlık bilgisinin toplumsallaştırılmasını önüne koymalıdır. Bu süreç içerisinde ilk müdahale alanları toplum katılımı açısından daha elverişli olan birinci basamak kurumlara (toplum sağlığı merkezleri, aile sağlığı birimleri ve sağlık evlerine) olmalıdır. Birinci basamak kurumlar sağlık bilgisinin toplumsallaştırılması ve amatör sağlıkçılar yetiştirilmesi, herkesin kendi sağlığı ile ilgili öz gücünü kullanmasına yönelik gelişimi, yerel ve tarihsel sağlık birikimin bilimsel sağlık hizmetleri ile entegrasyonun sağlanması açısından toplum katılımı deneyimlerinin kazanılacağı birimlerdir. Birinci basamak kurumlar müdahaleleri daha olanaklı kılması nedeniyle de sağlığın toplumsallaştırılmasına yönelik birimlerin yaşama geçirilmesi geçiş aşamasında büyük önem taşımaktadır. Sağlık bilgisindeki iktidar odaklarının kırılması, sağlık hizmetlerinin tüketim nesnesi olarak kullanılma tehditlerine karşı yerel sağlık bilgisinin zenginliğini tanıma, bilimsel açıdan gözden geçirme açısından da  bu birimler olanaklar sunmaktadır.

Hiyerarşik, hekim merkezli, aşırı uzmanlaşmış, erkek egemen sağlık hizmetleri yapısının ortadan kaldırılmasına yönelik kuracağı mekanizmaların kurulması yaşama geçirilmesi açısından sağlık hizmetlerinin demokratikleştirilmesi önem kazanmaktadır. Sağlık alanında sendika ve meslek örgütü gibi örgütlü yapıların sağlık hizmetlerinin demokratikleştirilmesinde rolleri yaşamsaldır. Mevcut mekanizmalar bir yandan sağlık hizmetlerinin demokratikleştirmesine aracılık ederken diğer yandan sağlığın toplumsallaştırılması, sağlık bilgisindeki iktidar ilişkilerinin sönümlenmesi açısından da katkı sağlayacaktır. Böylelikle topluma yabancılaşan hizmet üretiminden toplum yararına, doğa ile dost sağlık hizmeti üretimine geçiş için adımlar atılabilecektir.

Bugün öncelikle, sağlık hizmeti sunan kurumların, pozitif ayrım gözetilerek belirlenen ihtiyaçları karşılayacak kaynaklarla birlikte yerel yönetimlere devredilmesi savunulmalıdır. Bu talebi gerçekleştirme sürecinde yerel yönetimler, demokratik özerklik perspektifini her yerelin özgünlüğüne uyarlayarak sağlık politikasını hayata geçirmeye başlamalıdır. Yerelliğin özgünlüğüne uyarlanmış demokratik özerklik perspektifinin sağlık alanında inşası için;

• Yerellerde halkın kurduğu komün ve meclislerinin oluşumunda yer almalı, her türlü desteği sunmalı, alınan kararların uygulanmasına öncelik vermelidir.
• Komün ve meclislerin sağlıkla ilgili kararları doğrultusunda ihtiyaç duyulan birimleri kurmalı, bu birimlerin faaliyetini bütünsel yaklaşımla yaşamın diğer alanlarıyla koordine etmeye destek sunmalıdır.
• Her mahallede bir komite olmak üzere il düzeyinde sağlık meclislerinin oluşumunda yer almalı, ihtiyaç halinde kurulması için çaba göstermelidir.
• Meclislerde kadınlar çoğunlukta olmalı, bütünsel yaklaşım ve koordinasyon açısından yaşam alanlarının tümü temsil edilmelidir.
• Alınan kararlar meclislerin örgütlemesi ve toplum katılımıyla uygulanmalıdır.

Sağlık Meclislerinin devrimci praksis amaçlı çalışmalar yapması önemlidir. Bu amaçla sağlık meclisi faaliyet birimleri (sağlığın toplumsallaştırılması birimleri) yaşama geçirilmelidir. Sağlık meclisi faaliyet birimlerinin (sağlığın toplumsallaştırılması birimleri) temel amacı sağlık bilgisinin toplumsallaştırılması ve sağlık hizmetlerinin demokratikleştirilmesi olmalıdır. Bu birimlerin faaliyetleri ile

• Çarpıtılmış sağlık teşhir edilmesi;
• Doğal sağlık perspektifinin propagandası;
• Doğal sağlık yaklaşımı ve bilgisini, toplumun tarihi ve kültürü ile zenginleştirecek araştırmaların yapılması ve desteklenmesi;
• Her bireyin “kendi doktoru” olmasına katkı sağlayacak bilgi paylaşım süreci işletilerek bağımlılık zincirinin kırılması;
• Acil sağlık ihtiyaçların karşılanması

 

Sağlık meclisi faaliyet birimlerinin (sağlığın toplumsallaştırılması birimleri):

• Coğrafi bölge, nüfus veya ihtiyaç grupları esasına göre yaygın bir tarzda açılmalıdır.
• Çalışma yaşamının risklerine karşı işçilerin-çalışanların kendi sağlığına sahip çıkması perspektifi ile işyerlerinde işçi sağlığı birimleri açılmalıdır. Benzer birimler tarımsal üretim için de geçerlidir.
• Koruyucu ve birinci basamak sağlığı esas alan birimlere öncelik verilmelidir.
• Komün ve meclislerde sağlıkla ilgili alınan kararlar çerçevesinde faaliyet yürütmelidir.
• Bu birimler, gönüllü çalışmalara açık olmalı, doğal sağlık perspektifini benimseyenlerle işbirliği geliştirmelidir.
• Çarpıtılmış sağlık hizmet kurumlarının halkın aleyhine olan faaliyeti teşhir edilmeli sağlık hizmetlerini demokratikleştiren modeller yaratılmalıdır.
• Koruyucu alandan başlayarak sağlıkta meta ilişkilerini sınırlandıracak, teknoloji-ilaç-şifalı bitki pazarını daraltacak, profesyonelliğin sağlık üzerindeki tekelini kıracak Doğal sağlık anlayışının prototipini yaratacak politika ve mekanizmaların geliştirilmesi sürecinde işlevler üstlenmelidir.

*2013-DTK 1. Sağlık Kongre Belgeleri, Doğal Sağlık Metninde Alınmıştır